BIOGRAFIE WYBITNYCH OSOBISTOŚCI POCHODZĄCYCH ZE SZCZEBRZESZYNA LUB ZWIĄZANYCH Z MIASTEM

Kohen Issachar Ber 

Wojciech Basaj (Baszew, Bazeusz)

Jan Siestrzyński (1788 -1824) – Lekarz, pedagog, litograf, pionier fonetyki polskiej. Urodził się 24 czerwca 1788 r. w Szczebrzeszynie. Jego ojciec Kazimierz był pisarzem w dobrach ordynacji zamoyskiej. We wczesnym dzieciństwie Siestrzyński stracił ojca, po jego śmierci Konstancja z Zawadzkich, matka Siestrzyńskiego, przeprowadziła się wraz z dwojgiem dzieci do swej siostry Tekli Dziewulskiej. Dzięki materialnej pomocy krewnych już wkrótce młody Siestrzyński mógł rozpocząć naukę. W 1809 r. Jan ukończył z wyróżnieniem naukę w zamojskim gimnazjum, poczym rozpoczął studia w Galicyjskim Instytucie Ekonomicznym we Lwowie. Jednak jeszcze w tym samym roku ~ po zawarciu 14 października 1809 r. pokoju w Schonbrunnie, w ramach którego Austria przekazała obwód zamojski w granice Księstwa Warszawskiego ~ Siestrzyński jako ”cudzoziemiec” musiał opuścić Instytut. Po tym fakcie udał się do Wiednia, gdzie przez 3 lata, utrzymując się przeważnie z własnej pracy, studiował nauki medyczne. W 1813 r. otrzymał dyplom z zakresu chirurgii i akuszerii poczym otrzymał posadę asystenta profesora J. W. Hildebrandta w wiedeńskim szpitalu powszechnym. Siestrzyński pasjonował się zagadnieniami mowy oraz czytaniem i pisaniem. Będąc jeszcze uczniem zamojskiego gimnazjum i pomagając podczas wakacji własnej siostrze w nauce zauważył, że dziecko ma trudności w przejściu z sylabizowania do płynnego czytania. Kierując się wyłącznie własną obserwacją i intuicją opracował własną metodę nauki czytania bez sylabizowania. Obserwacje te pogłębiał w czasie studiów i praktyki w szpitalu, gdzie już zawodowo zapoznał się z teorią i praktyką fizjologii mowy, z zamiłowania prowadził także amatorską działalność dydaktyczną – wypróbowywał i udoskonalał swoją metodę poprzez naukę czytania dzieci i dorosłych oraz uczył cudzoziemców języka polskiego. Właśnie w Wiedniu rozpoczął pracę nad swym dziełem ”Teorya i mechanizm mowy”, któro miało być, w ówczesnym założeniu, poradnikiem metodycznym do nauki czytania i pisania. Jak dowodzi jego korespondencja z tego okresu ~ myślał o opublikowaniu swojego dzieła drukiem. W 1815 r. Siestrzyński, pracując jako lekarz w szpitalu, poznał księdza Jakuba Falkowskiego, który przybył do Wiednia razem ze swoimi trzema głuchoniemymi uczniami, aby przed założeniem szkoły dla niesłyszących w Warszawie bliżej zapoznać się z metodami stosowanymi w podobnych ośrodkach w innych krajach. Pomysł utworzenia w Warszawie szkoły dla niesłyszących dzieci całkowicie zawładnął Siestrzyńskim. Widząc w nim możliwość prowadzenia dalszych badań i doświadczeń nad mową, jej fizjologią i patologią wynikającą z głuchoty, postanowił porzucić posadę lekarza i przenieść się do Warszawy, gdy tylko Instytut powstanie. Uświadomił jednocześnie ks. Falkowskiemu fakt, że sama nauka czytania i pisania głuchym dzieciom nie wystarczy, trzeba im zapewnić warunki do niezależności ekonomicznej, a więc nauczyć zawodu i to takiego, w którym będą mieli szansę osiągnięcia sukcesu zawodowego. Wówczas na Zachodzie duże zainteresowanie wzbudzała litografia ~ technika reprodukcyjna polegająca na wykorzystaniu specjalnej płyty z kamienia wapiennego, na którą nanosi się odbijany rysunek, wynaleziona przez niemieckiego grafika czeskiego pochodzenia Alojzego Sennefeldera w 1798 r. Technika ta rozpowszechniła się w wielu krajach europejskich, szczególnie w Niemczech, Austrii i Francji, jednak w Polsce była jeszcze nieznana. Zachęcony i wsparty finansowo przez księcia Henryka Lubomirskiego Siestrzyński, postanowił wprowadzić naukę tego zawodu w projektowanym kształceniu głuchych. Sztuka Litografowania była otoczona tajemnicą. Po kilku nieudanych próbach Janowi Siestrzyńskiemu udało się dostać do zakładu litograficznego Franciszka Weishaupta w Monachium, gdzie za cenę 200 marek niemieckich jako zwykły robotnik zaznajamiał się przez 5 miesięcy z tajnikami tego zawodu. Gdy uznał, że wystarczająco go poznał powrócił do Wiednia. Na początku 1817 r. Siestrzyński otrzymał od Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wezwanie do pracy w nowo założonym przez ks. Falkowskiego Instytucie Głuchoniemych oraz 2000 ówczesnych złotych polskich na zakup odpowiedniego wyposażenia.

Rafał Hadziewicz (1803-1886) – Artysta malarz. Urodził się w 1803 r. w Zamchu. Uczęszczał w latach 1816 – 1822 do szkoły Zamoyskich w Szczebrzeszynie. Później studiował na Wydziale Nauk i Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1829 r., dzięki rządowemu stypendium, rozpoczął studia na Akademii w Paryżu, a dwa lata później wyjechał do Rzymu, gdzie studiował sztukę antyku. Po powrocie do Polski zajął się sztuką sakralną. Hadziewicz był także profesorem Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie oraz współzałożycielem ”Zachęty”. W ołtarzach kościoła św. Mikołaja w Szczebrzeszynie widnieją obrazy pędzla Rafała Hadziewicza.

Józef Brandt (1841-1915) – Malarz batalista. Urodził się 11 lutego 1841 r. Był założycielem i główną postacią tzw. monachijskiej szkoły malarstwa polskiego. Ojciec Brandta, Alfons, był lekarzem Ordynacji Zamojskiej; był także założycielem szpitala w Szczebrzeszynie. Za namową J.Kossaka w latach 1858 – 1860 Brandt uczył się malarstwa w Paryżu. Od 1862 r. studiował w Monachium,gdzie osiadł na stałe. W 1866 r. założył własną pracownię skupiającą monachijską Polonię. Około roku 1875 prowadził prywatną szkołę malarstwa, w której uczniami byli m.in. T.Ajdukiewicz, J.Fałat, W. Kossak, A.Wierusz – Kowalski, L.Wyczółkowski. W tym samym roku został wybrany na członka Berlińskiej Akademii Sztuki, trzy lata później mianowano Go profesorem honorowym Akademii Bawarskiej. Odpoczywał zazwyczaj na Kresach lub we własnym majątku w Orońsku k. Radomia. Olbrzymi popyt na obrazy Brandta sprawił, że zaczął powtarzać tematy i schematy kompozycji, obniżając tym samym poziom artystyczny. Pozostawał na uboczu rozwoju malarstwa, a nowe osiągnięcia wykorzystywał z umiarem (np. pleneryzm). Natchnienie czerpał z utworów literackich i źródeł historycznych. Najczęstszym tematem obrazów Brandta były ujęte rodzajowo potyczki rycerstwa polskiego z Kozakami czy Tatarami na Dzikich Polach. Malował także sceny historyczne (np.bitwy Jana III Sobieskiego), polowania i jarmarki oraz obrazy rodzajowe z życia ówczesnej chłopsko – żydowsko – szlacheckiej wsi. Ze znanych obrazów Brandta można wymienić tytuły: ”Chodkiewicz pod Chocimiem” (1867), ”Czarniecki pod Koldyngą” (1870), ”Odsiecz Wiednia” i ”Zwiad kozacki” (oba z 1873 r.), ”Odbicie jasyru” (1877), ”Pojmanie na arkan” (1881), ”Spotkanie na moście” (1884), ”Wyjazd z Wilanowa Jana III z Marysieńką” (1897).

Zygmunt Klukowski (1885 – 1959) – Lekarz, historyk, kronikarz regionalny. Urodził się w 1885 r. w Odessie. W Moskwie uczęszczał do gimnazjum, tam też rozpoczął studia medyczne, zakończył je w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1918 r. przybył do Krasnobrodu, a od 1919 r. pracował i mieszkał w Szczebrzeszynie. W latach 1920 ~ 1946 był dyrektorem szczebrzeszyńskiego szpitala, w którym, podczas okupacji, z narażeniem życia swojego i personelu ukrywał chorych i rannych, polskich i radzieckich partyzantów oraz Żydów. Już podczas I wojny światowej zasłużył się jako lekarz, gdy wybuchła epidemia tyfusu, podczas której leczył biedaków, pracowników cukrowni i Żydów. Sam także podczas II wojny światowej działał w ruchu oporu pod pseudonimem ”Podwiński”. Dzięki zbieranym w czasie okupacji materiałom stworzył czterotomowy dokument o zbrodniach hitlerowskich popełnionych na Zamojszczyźnie. Wydał także ”Dziennik z lat okupacji Zamojszczyzny 1939 – 1944”, autentyczny dokument uznany przez tygodnik ”Polityka” za najwybitniejsze dzieło z zakresu historii najnowszej. Dr Klukowski był również świadkiem w procesie norymberskim w 1946 roku. Po wojnie był dwukrotnie więziony za przynależność do ”WiN” i za (rzekomą) współpracę z nielegalnymi organizacjami politycznymi. W 1956 r., z powodu złego stanu zdrowia został warunkowo zwolniony z więzienia. W ramach rehabilitacji w 1957 r. przyznano Klukowskiemu wojewódzką nagrodę za całokształt działalności naukowej i kulturalno – społecznej. W roku 1958 otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a tuż przed swym odejściem najwyższe odznaczenie bibliofilskie – Wielką Wstęgę Orderu Białego Kruka. Dr Z. Klukowski zmarł 23 listopada 1959 roku. W 1987 r. w Szczebrzeszynie został odsłonięty jego pomnik autorstwa Bogusława Koczwary, a w1996 r. Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Szczebrzeszynie otrzymała imię dr Zygmunta Klukowskiego.